حفاظت از خاک و تثبیت شن های روان به روش مالچ پاشی

هر چند درختکاری و کاشت بوته به عنوان بهترین روش برای تثبیت شن و ماسه و غبارنشانی توصیه شده است اما به دلایل متعدد این امر در همه جا و همه مواقع امکان پذیر نمی باشد و هزینه بسیار سنگینی را تحمیل می کند که ممکن است تامین آن امکان پذیر نباشد. کنترل ریزگردها پروسه ای طولانی و نیازمند برنامه ریزی مدون است، اما بهترین روش و راهکار کنترل طوفان گرد و غبار و کاهش فرسایش خاک است و راهکار دیگر استفاده از آب و مواد قیری است برای پوشانیدن زمین مستعد حرکت دانه های شن و ماسه، یکی از موادی که از قبل جهت تثبیت خاک استفاده میشده است نفت است که آنر ا می توان در نواحی وسیع و با هزینه کمتری اجرا کرد ولی دارای مشکلات زیست محیطی است بنابراین برای کاهش اثرات مخرب زیست محیطی بهره برداری از قیرهای امولسیونی توصیه می گردد.

هم اکنون، در کشور با پدیده نوظهوری از آلودگی هوا و ریزگردها مواجه هستیم که جنوب و غرب کشور را با مشکلات زیست محیطی روبرو کرده است و در این ارتباط مشکلات فراوانی را برای مردم و زندگی شهری بوجود آورده است. ریزگردها از سال 1382 در اهواز مشاهده گردیده و تاکنون نه تنها کاهش نیافته است بلکه بصورت نگران کننده ای در حال افزایش است و طرح های کاهش ریزگردها موفقیت آمیز نبوده اند.

هر چند عنوان می شود که منشاء این ریزگردها و غبارها خارجی است ولی تا اندازه ای هم این پدیده به دلیل تغییرات آب و هوایی و دستکاری محیط زیست می باشد و بسیاری از آن ناشی از عدم بارندگی و خشک شدن هورها و تالاب های منطقه است و کانون آن در داخل است هر چند بهترین روش احیای تالاب های خشک شده است.

در صورتیکه این ریزگردها وارد ریه انسان گردد آسیب های فراوان جسمی را به انسان وارد می کند و موجب بحران زیست محیطی میگردد، تعطیلی مدارس و ادارات و قطعی برق و آب و مشکلات تنفسی از جمله معضلات آن می باشد.

همان طور که اشاره شد علاوه بر درختکاری و مالچ شنی (ترکیب آب و رس و ماسه) می توان از مالچ های قیری هم غبارنشانی استفاده نمود، بدیهی است جهت اجرای مالچ پاشی قیری بایستی از قیرهای مایع امولسیونی به دلیل مضرات کمتر آن برای محیط زیست بجای قیرهای محلول استفاده نمود. استفاده از این روش کارایی بالایی داشته و ارزان تمام می شود و اجرای آن راحت است.

مالچ واژه انگلیسی به معنی پوشش است و می تواند به عنوان لایه محافظتی بر روی ماسه روان پوشش ایجاد نماید و موجب حفظ خاک گردد، استفاده از قیرهای امولسیونی در مالچ پاشی بصورتی است که پس از پاشش امولسیون قیر شکسته و آب آن در زمین نفوذ کرده و قیر باقیمانده پس از شکست روی زمین را پوشش میدهد. برای پخش قیر امولسیونی از ماشین آلات مخصوص پاشش استفاده می گردد که از سرعت عمل بالایی برخوردار است. در حال حاضر استفاده از مالچ های قیری در بسیاری از کشورهای کویری مورد استفاده قرار می گیرد و سوابق طولانی مدتی را نیز در کشور داراست از مهمترین مزیت های استفاده از قیرهای امولسیونی جهت تثبیت ماسه های روان قدرت چسبندگی زیاد آن است و مشکلات زیست محیطی را به حداقل ممکن کاهش میدهد و بایستی به عنوان یک تکنولوژی نو مورد توجه قرار گیرد.

هرچند استفاده از مالچ نفتی نبایستی در نزدیکی مناطق مسکونی و محل های چرای دام مورد استفاده قرار گیرد.

در کشور ما تجربه های زیادی در زمینه استفاده از مالچ وجود دارد ولی هنوز قیرهای امولسیونی جهت تثبیت شن های روان، توسعه نیافته است. مالچ پاشی سبب میگردد پس از شکست قیر امولسیون آب موجود در آن در سطح خاک نفوذ کرده در سطح خاک و کاهش رطوبت آن بر مدت طولانی موثر واقع گردد به دلیل اینکه اغلب مناطق کشور ما کویری است مصائب ناشی از فرسایش بادی کشور را با مشکلات عدیده¬ای روبرو کرده است و این اقدام موثری برای تثبیت شن و ماسه روان خواهد بود.

بدیهی است استفاده از مالچ با قیر امولسیونی درمناطقی که به دلیل عدم بارندگی سالیانه امکان رویش گیاهان میسر نباشد بجای مواد نفتی ارجحیت دارد. استفاده از مالچ قیر امولسیونی در نزدیکی اماکن حساس مانند نیروگاه¬ها، کارخانجات و فرودگاه¬ها از اهمیت بسزایی برخوردار می-باشد، استفاده از مالچ اموسیونی سبب می¬گردد رطوبت موجود خاک نیز حفظ شود و در بعضی مناطق قبل از پاشش امولسیونی قیری بذر گیاهان را پاشیده و سپس قیر امولسیونی را اجرا می کنند این موضوع سبب می شود آب ناشی از شکست قیر امولسیونی به رشد دانه ها کمک کند.

اما اجرای پوشش گیاهی در مناطقی که امکان رشد گیاهان به دلیل بارندگی¬های سالیانه وجود دارد توصیه نمی¬شود و همانطور که ذکر شد اجرای مالچ¬ها با قیر امولسیونی تنها در مناطق منطقی و پذیرفته است که اولاً امکان رشد گیاهان به دلیل شرایط آب و هوایی امکان پذیر نبوده و ثانیاً از مناطق مسکونی و محل¬های چرای دام به دور باشد.

در ذیل مشخصات فنی قیرهای امولسیونی   C​R​S1  که در مالچ پاشی میتوان از آن بهره برد ارائه میگردد.

 

از آنجاکه امولسیون قیری دارای ساختار یونی است چسبندگی آن به زمین بسیار قوی است و از جمله کاربردهای قیر امولسیونی است. از طرفی مالچ پاشی با امولسیون قیری انعطاف پذیر بوده و در هنگام مواجهه با تغییرات آب و هوایی پایداری خود را حفظ میکند.

استفاده از این  نوع قیر برای محیط زیست بی ضرر بوده و در شرایط محیطی طبیعی و درجه حرارت محیط از آن بهره برد. فرآیند شکست امولسیون حدود دو ساعت میباشد و هزینه های آن ناچیز است و استفاده از آن در مناطق شیب دار امکان پذیر میباشد. استفاده از آن بعنوان یک ماده برتر شناخته میشود.